Regał (nazwa wywodzi się być może od angielskiego rigol lub francuskiego rigole (żłób, rynna, koryto), a to z uwagi na kształt piszczałek) to rodzaj organów posiadających tylko piszczałki języczkowe (z metalowym stroikiem uderzającym), kształtem zbliżone do cylindrycznego dzioba klarnetu.(HIM)
Najbardziej rozpowszechnionym typem regału był bawarski regał książkowy (niem. Bibelregal) z dwoma miechami w kształcie dużych ksiąg. Piszczałki w regale były ułożone poziomo (a więc inaczej niż w portatywie czy pozytywie) w skrzynce pod klawiaturą.
Geneza regału nie jest dokładnie znana. Jednak biorąc pod uwagę fakt, że już na rycinie z początku XVI wieku przedstawiono pewną odmianę regału (HIM), oraz że Praetorius podaje rok 1460, jako ten w którym Henryk Traxdorf z Norymbergi wynalazł instrument wyposażony w piszczałki językowe (OPdU), można przypuszczać że regał pojawił się około XV wieku.
Regał ze względu na swoją portatywność pełnił dużą rolę zarówno w muzyce kościelnej, jak i świeckiej. Regały były w powszechnym użyciu do połowy XVIII wieku.(OKOK)
W odniesieniu do regału można spotkać się z określeniami: pojedynczy i podwójny (inwentarze z XVI wieku wymieniają właśnie takie dwa typy regału). Określenia te związane są ze skalą instrumentów. Regał pojedynczy był instrumentem, którego skala nie wykraczała poniżej G, natomiast skala regału podwójnego w dolnym swym odcinku zawierała dźwięki niższe od G; a ponieważ dźwięki wykraczające poza dolną granicę (gamma-ut, czyli G) skali muzyki średniowiecznej przez ówczesnych oznaczane były zdwojonymi literami, nazwano ten typ regału regałem podwójnym.(HIM)
Zaznaczyć należy również, że określenie "regał" bywało dość niejednoznacznie interpretowane. Wydaje się, że regałem nazywano nie tylko organy wyposażone w głosy języczkowe lecz również instrument nazwany później pozytywem. W spisie inwentarza króla Henryka VIII z 1547 r. pojawia się regał wyposażony m.in. w rejestr drewnianych piszczałek wargowych, kilka innych głosów oraz "regał". A więc w tym przypadku cały instrument został nazwany regałem, mimo iż wyposażony był nie tylko w głosy języczkowe. Dodatkowo nazwy regał użyto w tym przypadku dla określenia rejestru głosów języczkowych.(HIM)
Jak więc widać termin "regał" może oznaczać rejestr złożony z piszczałek języczkowych, a także organy komnatowe z różnymi rejestrami.
2001-2024 © Copyright by Konrad Zacharski