Traktura rejestrowa jest systemem mechanizmów służących do otwierania i zamykania (włączania i wyłączania) głosów (rejestrów) w organach. Traktura ta, podobnie jak traktura gry, również może być zbudowana wyłącznie przy użyciu elementów mechanicznych.
Rozpocząć należy od opisu rozwiązania, które właściwie nie powinno być omawiane w tym miejscu. Jest to przypadek, w którym traktury rejestrowej w ogóle nie ma.
Rozwiązanie takie dotyczy instrumentów z wiatrownicą tonową (poprzeczną) klapowo-zasuwową, w której zasuwy rejestrowe wyciągane są bezpośrednio przy pomocy przytwierdzonych do nich uchwytów (cięgieł, manubriów). W takim przypadku organista pociągając za cięgło działa bezpośrednio na samą zasuwę. Na drodze tego ruchu nie ma żadnych innych urządzeń i mechanizmów (kątowników, dźwigni, wałków...) które stanowiłyby trakturę rejestrową.
Jednak w przypadku większych instrumentów, gdy manubria rozmieszczone są względem zasuw w sposób uniemożliwiający bezpośrednie ich połączenie, konieczne jest zastosowanie dodatkowych elementów - traktury rejestrowej (np. wałków skrętnych).
Możliwy jest różny stopień skomplikowania tej traktury w zależności od umiejscowienia manubriów względem wiatrownicy, oraz od konfiguracji zasuw.
Dwa prezentowane tutaj rozwiązania różnią się między sobą zastosowaniem dodatkowego elementu - dźwigni. Różnica ta wynika z różnego w obydwu przypadkach skonfigurowania zasuw. W pierwszym przypadku rejestr jest włączony przy zasuwie wsuniętej do wiatrownicy, w drugim natomiast włączenie głosu następuje przez wysunięcie zasuwy z wiatrownicy.
Fotografia obok przedstawia przykładowe rozwiązanie mechanicznej traktury rejestrowej sterującej zasuwami w wiatrownicy tonowej. Jest to rozwiązanie, w którym nie zastosowano dźwigni (przynajmniej na zdjęciu nie są one widoczne), występują tu natomiast masywne wałki skrętne, do których przytwierdzone są cięgna biegnące od kluczy rejestrowych w kontuarze. Elementy wykonawcze - zasuwy rejestrowe - sprzężone są z tymi samymi wałkami bezpośrednio za pomocą drewnianych połączeń.
Na kolejnej ilustracji (przedstawiającej budowę organów z trakturą mechaniczną) kolorem czerwonym zaznaczono elementy traktury rejestrowej. W tym przypadku traktura współpracuje z wiatrownicą zasuwową.
Opis powyższej ilustracji można znaleźć na stronie z ogólnymi informacjami o trakturze mechanicznej.
Opisane wyżej rozwiązania stosowane są w wiatrownicach tonowych klapowo-zasuwowych. Zasuwa, która przez ruch odpowiedniego manubrium zostaje wysunięta z wiatrownicy, pozostaje w takim położeniu bez udziału żadnych dodatkowych mechanizmów (aż do momentu ponownego zadziałania na nią siłą powodującą jej wsunięcie czyli powrót do pierwotnego położenia).
Inaczej wyglądają układy mechanicznej traktury rejestrowej w systemach, w których włączanie głosów odbywa się nie za pomocą zasuw lecz różnego rodzaju zaworów. Mowa tutaj m.in. o wszelkiego rodzaju wiatrownicach rejestrowych (podłużnych) oraz o wiatrownicach tonowych (poprzecznych) klapowo-zaworowych.
We wszystkich tych przypadkach włączenie (wyłączenie) rejestru związane jest z koniecznością wpuszczenia (wypuszczenia) sprężonego powietrza do kanału rozprowadzającego je do odpowiednich zaworów (elementów wykonawczych). Włączenie głosu w tym przypadku polega więc na otwarciu (uniesieniu lub obciągnięciu - w zależności od konstrukcji) odpowiedniego zaworu, który musi być następnie utrzymany w tej pozycji.(BO) Sam wentyl nie jest w stanie utrzymać się w wymaganym położeniu i dlatego buduje się odpwiednie mechanizmy sterujące, które gwarantują prawidłowe działanie całego układu.
Animacja obok przedstawia jedno z prostszych rozwiązań rejestratury mechanicznej stosowane w omawianych przypadkach. Wyciągnięcie manubrium powoduje otwarcie zaworu, przez który powietrze napływa do odpowiedniego kanału w wiatrownicy - rejestr zostaje włączony. Uchwyt jest tak wyważony (lub wspierany dodatkową sprężyną), że przy wyciągnięciu do oporu, samoczynnie opada powodując zazębienie wycięcia w trzonie manubrium o deskę. W ten sposób zawór zostaje utrzymany w pozycji "włączone". Wyłączenie rejestru następuje po podniesieniu manubrium do góry. Pod wpływem ciężaru zaworu (lub nacisku wspomagającej sprężyny) cały układ wraca automatycznie do pozycji "wyłączone".(BO)
Inne rozwiązanie przedstawia kolejna animacja. Trzon manubrium złączony jest z dźwignią dwuramienną, która styka się z drugą dźwignią tego samego typu. Ta druga dźwignia połączona jest z abstraktem sterującym zaworem rejestrowym (zaworem wpuszczającym powietrze do odpowiedniego kanału w wiatrownicy). Wyciągnięcie manubrium do oporu powoduje włączenie zaworu wykonawczego, a odpowiednie (pionowe) ustawienie dźwigni sprzężonej z manubrium gwarantuje utrzymanie zaworu w tej pozycji, oczywiście do czasu ponownego zadziałania siłą na klucz rejestrowy i doprowadzenia całego układu do pierwotnego położenia.(BO)
W mechanicznej trakturze rejestrowej nie są stosowane praktycznie żadne mechanizmy ułatwiające rejestrowanie wykonywanych utworów. Nie stosuje się tutaj wolnych kombinacji ani crescenda. Rejestry zbiorowe (P.F.T.) występują raczej tylko w nowszych instrumentach z wiatrownicami rejestrowymi (podłużnymi). W starszych organach rejestry zbiorowe nie występują wcale, ewentualnie występuje tylko jeden "Tutti".(BO)
Mechaniczna traktura rejestrowa jest trwała i niezawodna (rzadko występujące usterki są łatwe do usunięcia). Traktura ta charakteryzuje się również cichą pracą.(OPdU)
Coraz częściej stosuje się urządzenia elektroniczne współpracujące z mechaniczną trakturą rejestrową, umożliwiające zarejestrowanie i wywołanie w dowolnej kolejności wielu kombinacji rejestrów. Przygotowanie rejestracji polega na zapisaniu w pamięci elektronicznej urządzenia odpowiednich układów głosów organowych, które później (np. w czasie koncertu) mogą zostać włączone w bardzo krótkim czasie (za naciśnięciem pojedynczego guzika). Znacznie poprawia to komfort gry.
Wadami kombinacji opartych na elektronice są - ich wysoka cena oraz niemożność reperacji środkami doraźnymi w przypadku awarii.(OPdU)
2001-2024 © Copyright by Konrad Zacharski
