W instrumencie z trakturą pneumatyczną podstawowym nośnikiem ruchu jest sprężone powietrze. Łącznikami między urządzeniami sterującymi (klawiszami, przełącznikami) a wentylami nie są abstrakty, kątowniki ani inne urządzenia wprowadzające dodatkowy opór (wykorzystywane w trakturze mechanicznej), lecz sprężone powietrze przepływające przez rurki (tzw. kondukty). System traktury pneumatycznej bywa często nazywany "pneumatyką rurkową".(OPdU)
Między palcami organisty a piszczałkami pośredniczy cały szereg urządzeń pneumatycznych (mieszków, rurek, wentyli). Nie ma więc w tym przypadku bezpośredniego, mechanicznego sprzężenia między klawiszami i wentylami. Dzięki temu, że wszystkie większe opory związane z naciskaniem klawiszy, przełączaniem rejestrów pokonywane są przez sprężone powietrze, gra na takim instrumencie staje się łatwiejsza (lżejsza).
Rozwiązanie to ma również wady związane z opóźnieniem gry (czasem od naciśnięcia klawisza do zadęcia piszczałki), które wynika z ograniczonej prędkości przepływu sprężonego powietrza przez czasem dość długie rurki i kondukty. Niektórzy organiści zarzucają również tej trakturze (jak zresztą wszystkim innym trakturom oprócz mechanicznej) brak precyzji związany z niemożliwością bezpośredniego kontrolowania ruchu wentyla w wiatrownicy.
Przejściowym rozwiązaniem, wykorzystującym urządzenie pneumatyczne w trakturze mechanicznej jest dźwignia Barkera. Rozwiązanie to bywa czasem określane jako traktura mechaniczno-pneumatyczna.
Schemat wraz z opisem działania, zamieszczone poniżej, dotyczą przykładowego powiązania wiatrownicy rejestrowej z trakturą pneumatyczną (trakturą gry i trakturą rejestrową).(GnO)
A - aparat rozdzielający powietrze za pomocą klawiszy
i odpowiadających im stożków,
B - przekrój poprzeczny aparatów (A) i (I), umiejscowionych w stole gry,
C - przewody rurkowe,
D - przekaźnik powietrzny, (tzw. relais) z włączoną membraną,
E - stożek dźwiękowy w relais,
F - kanał powietrzny w relais,
G - listwy membranowe z kanalikami,
H - wentyl rejestrowy,
I - aparat rozdzialający powietrza za pomocą przełączników rejestrów
i odpowiadających im stożków,
K - przewody rurkowe,
L - membrany na listwach rejestrów,
M - stożek w relais dla rejestrów,
O - membrana dla rejestrów,
RK - komory rejestrowe,
WA - odpowietrzenie,
WK - kanał powietrza.
Opis działania stożkowej wiatrownicy z trakturą pneumatyczną.(GnO)
"Naciśnięcie klawisza powoduje otwarcie stożka w aparacie (A) i gwałtowny wpływ powietrza przewodem (C) uruchamiającym membranę (D), która ruchem sprężystym do góry podnosi stożek dźwiękowy (E) w relais, co z kolei powoduje dopływ powietrza w listwie do membran na niżej przyklejonych listwach (G); uruchamia to z kolei cały rząd stożków dźwiękowych w komorze rejestrów (RK). Każdy z tego rzędu stożków dźwiękowych w komorze rejestrów ma odprowadzenie powietrza do odpowiadającej wyłącznie temu stożkowi piszczałki. W ten sposób przez podniesienie takiego stożka następuje zadęcie piszczałki. Aby jednak piszczałka zagrała, w komorze rejestrów musi znajdować się powietrze o ustalonym ciśnieniu, a doprowadzone jest ono za pomocą urządzenia rejestrowego. Aparat stożkowy (I) przez włączenie rejestru, podobnie jak dźwiękowy (A) wydala powietrze kierowane przewodem (K, K') do membrany (L), która podnosi stożek (M); ten otwiera dopływ powietrza do większej i silniejszej membrany (O), uruchamiając większych rozmiarów wentyl.
Traktura pneumatyczna odznacza się bardzo lekką fizycznie grą i cichym działaniem. Jej wadą jest brak kontroli nad tzw. "touche" oraz mniejsze lub większe opóźnianie w odpowiadaniu dźwięków."(GnO)
2001-2024 © Copyright by Konrad Zacharski